Een dag met een gouden randje was het. Een vrijdag eind september: beetje zon, spatje regen, mooie opklaringen en luchten. De voorboden van de herfst, maar toch eigenlijk nog meer zomer. Op deze veelbelovende dag bezocht ik St. Martinus wijngaard voor een rondleiding met proeverij. Ik kan niet anders zeggen dat ik dolenthousiast ben geworden. Samen met mijn broertje Niels, die stiekem niets met wijn heeft en onder lichte dwang meeging, had ik echt een topmiddag. En het leuke? Zelfs hij – Niels dus – is nu enthousiast! Dat is wat wijn kan doen: het grijpt je, steekt je aan, het is magisch, je wilt méér. En dan niet persé meer betreft het aantal liters wijn naar binnen klokken, maar méér weten, meer ontdekken. Eigenlijk zou iedereen een keer moeten helpen plukken in een wijngaard, een rondleiding krijgen in de wijnmakerij en een proeverij bijwonen. Daarna proef en drink je voor altijd op een andere manier een glas wijn. Ik zal je nu meenemen naar het pittoreske Vijlen.
St. Martinus
Want sinds 1988 is er op het meest zuidelijke stukje Nederland een heuse wijngaard: St. Martinus. Vlakbij het drielandenpunt Vaals begon Hans Beurskens met een kleine wijngaard, een paar druivenstokken, een emmer en een tank. Hij was in de omgeving een van de eerste wijnboeren, al was De Apostelhoeve in Maastricht – die in 1970 startte – natuurlijk nog een stukje eerder. Toen in 1996 zoon Stan noodgedwongen door ziekte van vader Hans het wijnbedrijf St. Martinus overnam, ging het roer om. Een nieuwe fase ontstond. Andere aanpak, andere manier van telen, andere druivenrassen, minder bestrijdingsmiddelen en een temperatuur gecontroleerde manier van vinificatie. Kosten noch moeite werden bespaard en nog altijd (of eigenlijk: nu meer dan ooit) werkt St. Martinus met moderne, nieuwe wijnbouwmachines, deels nieuw eikenhouten vaten en rvs vergistingtanks die temperatuur gereguleerd zijn. St. Martinus Wijngaard is door de jaren heen uitgegroeid tot een serieus wijnbedrijf met 16,5 hectare eigen wijngaarden en nog een slordige 6 hectare wijngaarden van de buren, die ze ook onderhouden. Tijdens onze rondleiding starten we in de wijngaard, gaan dan door naar de kelder, wijnmakerij en opslagruimten om te eindigen in het proeflokaal, waar we een aantal St. Martinus wijnen proeven.
Ik kan heel blij worden van het zien, voelen, ruiken en stiekem in mijn mond steken van deze rijpe druifjes!
Stan – veel gevraagd adviseur
Allereerst wat meer informatie over Stan Beurskens, eigenaar van St Martinus, vinoloog en oenoloog. Hij studeerde aan de wijnuniversiteit van Stellenbosch (Zuid-Afrika) en daarna in het prestigieuze Geisenheim (Duitsland). Een speciale man. De meest gevraagde wijnadviseur van en uit Nederland. Hij zegt zelf dat hij vindt dat hij het voorrecht heeft om acht- tot negenhonderd wijnen te mogen maken in plaats van de tien die hij op zijn eigen wijndomein maakt. Hij staat ruim vijftig wijnmakers bij in Nederland en België. Hij adviseert ze allemaal en heeft steeds per twee weken contact betreft oogst, bestrijdingsmiddelen, vinificatie, gistcultuur, houtsoorten, dreigende regen, assemblages, cuvées, ziekten in de wijngaard – over alles eigenlijk. Wauw, wat een bron aan kennis heeft deze man. En het leuke is dat Stan van het delen is. ‘Wij wijnmakers moeten meer bij de buurman kijken’. Leren van elkaar, niet concurreren. Niet elkaars wijn afkraken, maar complimenteren als je enthousiast bent of opbouwend bekritiseren met het doel ‘je buurman’ te helpen. Lekker bezig, Stan!
De proeftuin
Dat Stan naast uitvoerend wijnboer en adviseur ook denkt aan de toekomst, blijkt wel uit zijn proeftuin. Wanneer je het erf op komt bij wijngaard St. Martinus, heb je direct links een soort braakliggend stuk land met allerlei stekjes en baby-wijnstokjes. Hier experimenteert Stan al jaren met meer dan 70 verschillende soorten druivenrassen die hij zelf kruist, ent, experimenteert met hybriden, enzovoorts. Dit kost enorm veel tijd: je moet een soort kruisbestuiving creëren, dit is een lastig proces en een groot deel van de ‘projecten’ zullen niet eens bestoven/bevrucht worden of vroegtijdig na bevruchting alsnog afsterven. De projecten (lees: wijnstokken) die overblijven moeten minimaal 3 jaar groeien voor er iets uitkomt dat op een wijndruif lijkt. Maar het duurt nog veel langer om te weten of die druiven ook daadwerkelijk een geschikt langetermijnras voor wijn kan zijn. De druiven moeten ook enigszins kou- en schimmelziektenbestendig zijn, want Stan gebruikt nagenoeg geen bestrijdingsmiddelen en werkt op zo’n biologisch mogelijke manier. Dit test Stan allemaal in zijn proeftuin voordat een ras überhaupt potentieel zou zijn voor de markt. De reden dat er door de jaren heen maar weinig mensen zoals Stan werken is eenvoudig: het is duur, tijdrovend, je moet de kennis hebben en: ‘waarom zou je moeilijk doen als je ook makkelijk bestaande druivenrassen kunt gebruiken?’ Tja. Stan denkt liever moeilijk. Maar dat maakt hem en zijn bedrijf ook zo interessant.
De wijngaard
Daar op de uitlopers van de Ardennen, in een licht glooiend Zuid-Limburgs landschap, vind je dus de wijngaarden van St. Martinus. 16,5 hectare wijngaarden die grotendeels ‘gobelet’ (=de stam meerjarig hout en zijtakken eenjarig hout), lang gesnoeid en begeleid worden langs draden. De druivenrassen variëren, er is wit en rood. Soorten als johanniter, solaris, muscaris, souvignier gris, pinot gris, monarch, cabernet cantor, cabernet cortis, pinotin en pinot noir staan allemaal aangeplant. Grotendeels lokale rassen die het goed doen op onze Nederlandse, laten we zeggen ‘uitdagende’ bodem, gecombineerd met een aantal edele rassen. Door het jaar heen ben je altijd bezig in de wijngaard. Vanaf het groeiseizoen (lente) is het natuurlijk logisch dat je er druk mee bent (het groeit en bloeit, er vormen zich trossen). Dit gaat door tot en met de oogst (vroege herfst), maar wat veel mensen vergeten is dat er tijdens de winterperiode ook veel moet gebeuren: de wintersnoei is een enorm karwei en zorgt ervoor dat de wijnranken weer klaargemaakt worden voor volgend jaar. Overtollige blad en oud vruchthout wordt teruggesnoeid en de wijnmaker/ druiventeler bepaalt zo al eigenlijk hoeveel stokken, knoppen en uitlopers er komend jaar zullen zijn. Ze weten hoeveel trossen er ongeveer te verwachten zijn per knop en wat de kwaliteit zal zijn. Het is namelijke zo dat in de wijn-druiventeelt minder opbrengst (minder druiventrossen) vaak beter is dan heel veel. De kwaliteit van de druiven, concentratie van het sap, moet namelijk goed zijn. Een wijnmaker of druiventeler is daarom continue op zoek naar een balans tussen kwaliteit (lage opbrengst) maar ook kwantiteit (genoeg opbrengst, hij moet er nog wat aan verdienen).
De kelder
Ook de kelder van St. Martinus is een bouwwerk op zich. Je verwacht helemaal niet wanneer je het gezellige proeflokaal ziet, dat er nog 4 (ik herhaal: vier!) lagen kelder onder zitten. Dit staaltje architectuur is waanzinnig goed ‘ingegraven’ in een Limburgse heuvel. Het deed me direct denken aan de wijnhuizen in Zuid-Afrika, die vaak ook deels boven en deels onder de grond gebouwd worden. Ook de buitenkant, bouwstijl, het gebruik van stenen, hout en andere materialen deed me sterk denken aan de domeinen in de West-Kaap, met name rond Stellenbosch, Paarl en Franschhoek. Mijn vermoedens werden bevestigd: Stan heeft tijdens zijn jaren aan de wijnuniversiteit in Stellenbosch inspiratie opgedaan voor zijn toekomstige eigen wijndomein. Zo gezegd, zo gedaan. Geweldig! Bovendien praktisch: alles onder 1 dak maar toch verschillende lagen. Zo is er onderaan, direct aan de wijngaard, een soort inrijd-mogelijkheid gecreëerd zodat de tractors met druiven meteen kunnen lossen. Hier worden de druiven ontsteeld, gekneusd en direct geperst (wit). Voor de rode druiven geldt eerst een koude inweking en dan vergisting op de schillen. Een laag hoger worden de druiven vergist tot wijn en mag het sap even uitrusten op de tanks, of in houten vaten. Weer een laag hoger wordt de nieuwe wijn gebotteld, verpakt en gelabeld. Een logistieke uitdaging en interessant om te zien. Je beseft dat een wijn van 2,99 bij de supermarkt eigenlijk niet kán. Zeker niet als hij voor dat geld ook nog uit Italië of Chili is gehaald. Mensen: doe het niet. Wijnen vanaf 6 à 7 euro zijn mogelijk, zeker als je ze in een aanbieding koopt (en ze bijvoorbeeld eigenlijk 9,50 waren), maar ga niet te ver onder de 6 euro zitten. Grote kans dat je massaal gemaakte ellende koopt, waar geen sprankje liefde in zit en des te meer gecultiveerde gistcellen, sulfieten en andere stabilisatoren die niets met het natuurproduct wijn te maken hebben. Dat wil je niet, toch?
De wijnen
Het eindproduct: de diverse wijnen, we gaan aan tafel voor een proeverij! Hieronder lees je mijn vluchtig gemaakte proefnotities. Het was in een groep, sociaal, met mensen die ik niet kenden en die weinig achtergrond hadden met wijn (wat natuurlijk prima is). Ik heb zeker enkele notities gemaakt, maar ik vond het gênant om uitgebreid te gaan zitten analyseren, snuffelen en slurpen. Dus ik heb het bescheiden gelaten.
Limburgs Parelke
Allereerst proefden we een mousserende wijn, gemaakt volgens de méthode traditionelle, dus zoals Champagne ook gemaakt wordt. Deze heet ‘Limburgs Parelke’ en is een heldere, rosé bubbel gemaakt van de druiven cabernet cortes, cabernet cantor en pinotin. Een frisse, jonge mousserende wijn met aroma’s van aardbeien, frambozen en wat jamachtig fruit. Laag alcohol, maar 10,5%, en een mooie droge middellange afdronk. Lekker!
Bergdorpje
De tweede wijn die ik proefde was ‘Bergdorpje’, een stille witte wijn gemaakt van johanniter, solaris en muscaris, 12,5% alcohol, wat heel netjes gemiddeld is voor een stille witte wijn. Ik proef en ruik met name primaire fruitaroma’s: groene appel, citrusvruchten, bloesem en peer. Een prettige zuurgraad, middellange, droge afronk. Een heerlijke wijn voor bij de borrel! Hij werd gedacht en gemaakt om te vieren dat Vijlen, bergdorpje dus, 1000 jaar bestond. Hij is met name te krijgen in de lokale horeca en ik dronk deze wijn later in de week nog eens met mijn moeder bij Boscafé ’t Hijgend Hert.
Gris de Villare
We proefden ook nog de iets vollere witte ‘Gris de villare’, gemaakt van souvignier gris en pinot gris. Deze wijn had wat lichte vanille tonen die wees op houtrijping. Ook had deze wijn wat meer boterige rondheid, abrikoos en perzikaroma’s. Lekker! Dit was mijn favoriet ten opzichte van Bergdorpje, al vind ik Bergdorpje uitermate geschikt als ‘borrel’ of ‘aperitief’ wijn en ‘Gris de villare’ meer voor bij een gerecht met pasta, vis of een licht vleesgerecht. Deze wijn bevat 13% alcohol, wat een heel netjes percentage is voor een witte stille wijn. In heel koele jaren zullen Nederlandse wijnboeren moeite hebben een minimum alcoholpercentage in hun wijnen te bereiken, wat toch nodig is een wijn in balans te houden. In warme jaren, zoals 2018 (!) zullen ze juist moeite hebben de alcohol (=suikers in de druif) onder controle te houden. De oplossing zal in veel gevallen zijn het moment van oogst: pluk je eerder (hete zomer) of laat je de boel lang hangen (koele zomer). Ik ben erg benieuwd naar dit oogstjaar na zo’n zinderende lange zomer.
Cuvée Villare
Dan mijn lievelings van de middag: Cuvée Villare. Een fruitige, kruidige rode wijn gemaakt van 100% monarch druiven. Rode kersen, frambozen, ceder en een vleugje viooltjes. De wijn heeft na vergisting 12 maanden op Frans eikenhout gerijpt. Een erg fijn glas! Ik ben fan. 13,5% alcohol. Een pareltje uit eigen land! Ik nam een flesje mee voor mijn vader. Maar hij staat hier nog steeds in mijn wijnkast. Oeps, binnenkort soldaat. Wel samen met mijn vader dan.
Johannes
Tot slot, de beuker van de middag. De Johannes, een stevige rode wijn gemaakt van cabernet cantor, cabernet cortis en pinotin. 12 maanden Frans eiken, net als de Villare, maar deze wijn is donkerder: zwarte bessen en bramen, veel ceder en iets rokerigs. Ik moet er even aan wennen, niet mijn favoriet. Hij lijkt niet helemaal in balans. Ik denk ook dat het komt omdat hij iets te warm werd geserveerd. Ik zou hem nog wel eens iets koeler willen proeven. 13% alcohol in deze wijn. Hij komt overigens uit veel testen als beste van St. Martinus uit de bus dus onthoud: over smaak valt niet te twisten. Dat ik niet direct enthousiast was, betekent niet dat een ander die mening met mij deelt.
Nederland, serieus wijnland in spé
Wordt Nederland een serieus wijnland? Tien jaar geleden werd je heel hard uitgelachen. Ons kikkerlandje, grotendeels gelegen beneden zeespiegel met haar natte, doordrenkte ellendige klei- en zandgronden. Bovendien: platter dan plat. Wanneer je héél goed zoekt vind je in Zuid-Limburg een paar fatsoenlijke heuvels, maar verder? Tja, allemaal waar. Ik ga hier niet eigenwijs beweren dat de omstandigheden in pays-bas net zo goed zijn als op een steile helling in Côte-Rôtie. Maar wat wel een feit is, is dat er in tien jaar tijd veel veranderd is. Ten eerste de klimaatveranderingen: Nederland wordt warmer, de zomers langer en heter. De bodemsoort blijft nagenoeg gelijk (al zijn er in Zuid-Limburg zeker ook mergelbodems te vinden), maar door de droogte en aantal zonuren is er meer mogelijk. Ook ontstaan er niet spontaan heuvels of bergketens, maar als je gebruik maakt druivenrassen die geschikt zijn, kun je heel aardige tot zelfs goede witte en rode wijnen produceren. Vrijwel alle Nederlandse wijnstokken zijn geënt en hebben een druifluis-bestendige Amerikaanse onderstok. Het druivenras wat erop is geplant is vaak goed geschikt voor ons koelere klimaat. Kenmerken zijn dat ze vroeger en makkelijker rijpen en minder warmte en zonuren nodig hebben dan bijvoorbeeld een ras uit Spanje. Bovendien moeten ze schimmelbestendig zijn en niet snel ziek worden van een spatje Hollandse regen. Riesling, müller-thurgau, pinot gris en pinot noir zijn van oudsher edele druivenrassen die het goed doen, maar nieuwe druivenrassen die ontwikkeld zijn door de jaren heen als johanniter, regent en cabernet cortis doen het nog beter. Ik houd Nederland de komende jaren in ieder geval goed in de gaten en sluit helemaal niet uit dat ze op bepaald moment mee gaat doen in de serieuze wijnwereld. Wijngaarden Thorn, Apostelhoeve (beiden Limburg), Aan De Breede Beek (Gelderland) en De Kleine Schorre (Zeeland) staan hoog op mijn persoonlijke lijstje binnenkort eens te bezoeken.
Wil je ook naar St. Martinus?
Rondleidingen met proeverijen zijn elke woensdag, vrijdag en zaterdag (april t/m oktober) om 14.00 uur. Buiten het hoogseizoen kun je een proeverij en rondleiding aanvragen. De kosten zijn 15 euro per persoon en het duurt ongeveer 2 uur. Ik vond het heel erg leuk en raad het absoluut aan. Het is ook leuk om met groepen te doen, als personeelsuitje, familiedag, vrijgezellenfeest etc. Het adres is Rott 21 in Vijlen. Santé!
Meer limboland
Dat ik dol ben op Zuid-Limburg is geen geheim. Ik bundelde al eens eerder mijn tips en adresjes in dit artikel en schreef ook een verslag over de Amstel Gold Race editie 2018.
Ik ben niet gevraagd of gesponsord om dit artikel te schrijven
het was mijn eigen idee
alle foto’s zijn van mij
